Strijden in een falend systeem en werken aan vertrouwen: zo verandert Tilburg West
Armoede, eenzaamheid, ondermijning en kansenongelijkheid. Het kraakt en schuurt in Tilburg West, één van de twintig gebieden van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. En dan staan drie wijken in West – Wandelbos, Reit en ’t Zand – ook nog voor de grootste ruimtelijke opgave van de stad met 10.000 nieuwe woningen in aantocht. Dat vraagt duwkracht en creativiteit van het strategisch gebiedsteam. ‘We willen vooral niet dezelfde fouten maken als met de vroegere VINEX-wijken. Waar lopen buurtbewoners tegenaan? Daar beginnen we.’
Levi Verheijen (34), buurtbeheerder bij woningcorporatie Tiwos, steekt z’n hand op naar een man op de fiets. Hij maakt een praatje met de 69-jarige Alex die al jaren hier in een portiekflat in de Torenbuurt woont en met z’n gezondheid sukkelt. ‘Hoe gaat het nu?’, vraagt hij.
Levi kent Tilburg West goed en 3West, de wijken het Zand, Wandelbos en De Reit, nog beter. Jaren terug is hij hier begonnen als jongerenwerker en nu werkt hij als buurtbeheerder. Vertrouwen opbouwen kost tijd en lukt niet vanaf een bureau, weet hij. ‘Je moet je gezicht vaak laten zien en doen wat je zegt en zeggen wat je doet. Als iemand me vertelt dat er een buitenlamp kapot is, dan ga ik er meteen achteraan. En als iets niet kan, dan zeg ik het ook.’
Goed luisteren en buurtbewoners serieus nemen hoort bij z’n werk. Luisteren naar wat er niét gezegd wordt, daar gaat het vaak om, zegt zijn collega leefbaarheidsconsulent Sylvain Vleeming. Hij is al jarenlang één van de vaste gezichten van Tilburg West. Levi schakelt met hem wanneer hij complexe zaken tegenkomt, zoals betaalachterstanden, overlast en ondermijning. Er speelt van alles achter die voordeur, weet Vleeming.
Aan de vooravond van een ruimtelijke metamorfose
De leefbaarheid en veiligheid staan in Het Zand, Wandelbos en De Reit onder druk. De drie wijken vallen niet voor niets binnen het Tilburgse NLPV-gebied. Er zijn veel betrokken inwoners, maar velen moeten ook rondkomen van een bijstandsuitkering. Ook is er veel schooluitval, een hoog gebruik van de jeugdzorg en jongeren kiezen voor het snelle geld. Dat moet anders. Te veel kinderen groeien hier in armoede op en dreigen in dezelfde situatie als hun ouders te belanden. En er is meer.
3West staat namelijk aan de vooravond van een enorme ruimtelijke metamorfose. De komende jaren worden hier 10.000 woningen gebouwd, waarvan 7.500 in het Kenniskwartier. De grootste woningbouwopgave van de gemeente Tilburg. Het betekent dat er voor iedere woning die nu in West staat, er een woning bijkomt. De eerste paal moet in 2026 al de grond in.
Roze Koeken-overleg
‘Er komt nu heel veel samen’, beaamt Niki Thewissen, een paar straten verderop in wijkcentrum ‘t Zand. Ze is de gebiedsmanager van Tilburg West en werkt met allerlei partijen in 3West aan een nieuwe gebiedsvisie.
‘Sinds 2023 werken we in Tilburg gebiedsgericht. We zijn begonnen met het ‘Roze Koeken-overleg’ met alle belangrijke partijen uit de wijk: woningcorporaties, onderwijs, politie, GGD, welzijnswerk, jongerenwerk, de wijkraad en strategen van de gemeente.'
De gebiedsgerichte aanpak in Tilburg West is verbonden met alle doelstellingen uit het uitvoeringsprogramma van het NPLV. Teamleden van het Tilburgse NPLV-programmabureau zijn intensief betrokken bij het gebiedsteam. Daarnaast richt de kernalliantie, met bestuurders van de verschillende partners, zich op de NPLV-doelstellingen en maken ze samen de doorbraken mogelijk.
Een totaal nieuwe manier van werken dus, vertelt Niki. Maar de vrolijke naam dekte toch niet helemaal de lading en werd later vervangen door ‘het strategisch gebiedsteam’, dat nog steeds met een groep van 25 elke twee weken bijeenkomt. Onder dit overkoepelende team vallen ook de zogeheten buurtverbonden per wijk. ‘Hier komen alle mensen samen die in de haarvaten van de wijk werken. Denk aan jongerenwerkers, buurtondersteuners, wijkagenten, buurtbeheerders en sleutelpersonen.’
Fouten van vroegere VINEX-wijken voorkomen
Al deze partijen zijn inmiddels betrokken bij de gebiedsvisie voor 3West. Hier komen het omgevingsprogramma Kenniskwartier en het uitvoeringsprogramma van het NLPV samen. ‘Dit proberen we nu allemaal bij elkaar te brengen én we draaien de boel om. In plaats van alleen naar het aantal woningen en de beschikbare ruimte te kijken, beginnen we eerst met de sociaal-maatschappelijke opgaves. Waar lopen mensen echt tegen aan? Hoe zorgen we nu voor die gelijke kansen voor kinderen, wat doen we voor ouderen in de toekomst?’ In samenwerking met het Instituut voor Publieke Waarden (IPW) kijken de Tilburgse partijen hoe die maatschappelijke opgaves ‘beet’ kunnen worden gepakt. ‘We willen vooral niet dezelfde fouten als met vroegere VINEX-wijken maken: alleen maar bouwen, bouwen, bouwen, zonder aandacht voor de gemeenschappen.’
Maar dat is niet eenvoudig, weet ook Koj Koning. Haar functie als sociaal ruimtelijk ontwikkelaar bij Wonen Breburg – één van de betrokken woningcorporaties en lid van het strategisch gebiedsteam – is mogelijk gemaakt door NPLV-middelen. Het bouwen van woningen gaat nu eenmaal sneller dan het bouwen en versterken van gemeenschappen, en het team moet zich tot beide snelheden kunnen verhouden.
Kiosk in plaats van paviljoen
Koning: ‘We willen echt naast de bewoners gaan staan. Er is bijvoorbeeld een groep moeders die heel graag een toilet en kiosk wil in het Westerpark. Dat is een plek die nu niet altijd even veilig is. Zo’n initiatief wil je steunen, langzaam laten groeien en zorgen dat de gemeenschap het blijft zien als hun idee en niet iets wat de gemeente heeft “overgenomen”. In de plannen die er nu liggen staat in het park een paviljoen. Een paviljoen zien bewoners dan weer als iets heel anders dan een kleine kiosk waar je een ijsje kunt halen.’ Het gebiedsteam doet er alles aan om wensen en gevoeligheden van de wijk juist zo goed mogelijk door te vertalen naar de beleidsafdelingen en de projectontwikkelaars. En dat lijkt, rond de kiosk, te gaan lukken.
Elke donderdag is Koning te vinden bij het Informatiepunt Gebiedsontwikkeling Tilburg West op de Westermarkt, het winkelcentrum dat ook op de schop gaat. Hier staat een maquette waarop buurtbewoners kunnen zien hoe ‘het kloppend hart van Tilburg West’ eruit gaat zien. ‘Veel mensen lopen even binnen, zijn nieuwsgierig, blij dat er wat gebeuren. Maar er wordt ook geklaagd: het gevoel dat West het overgeslagen kindje is, zit diep. Daar moet je rekening mee houden bij het gesprek met de buurt over de plannen. Neem mensen serieus.’
De verkokering omdenken
De nieuwe werkwijze van het integrale gebiedsteam vraagt om anders kijken en anders luisteren. Gebiedsmanager Thewissen: ‘Dit vraagt veel van het hele overheidssysteem. We zijn gewend om heel verkokerd te denken en van alles voor bewoners in te vullen.’ Ze geeft het voorbeeld van de scholen. ‘Om de achterstanden aan te pakken willen we andere scholen bouwen: integrale kindcentra’s, waar kinderen van 7 tot 7 kunnen verblijven, maar dat is dus geen klassiek schoolgebouw. Terwijl we als gemeente aan de hand van de bevolkingsgroei vierkante meter schoolgebouw begroten.’
Samen met het Instituut voor Publiek Waarden, het Rijk en het NPLV wordt nu aan zogeheten doorbraaktafels gekeken hoe dit wel kan en wat daarvoor nodig is. En dan gaat het niet alleen over de eisen voor het gebouw en de financiering, maar ook over de mensen die straks op deze kindcentra werken. ‘‘Iemand die op voorschoolse opvang werkt, mag niet zomaar op de bso of school wat doen. Terwijl ouders en kinderen het juist heel fijn vinden om vaste gezichten te zien. Er is zoveel wet- en regelgeving waar we tegen aanlopen. Dit is nog maar een klein voorbeeldje. “
Afstand tussen arbeidsmarkt en mensen
Jesse de Doelder, aanjager van de Broedplaats Wij West en ook lid van het strategisch gebiedsteam: ‘Misschien helpt het wel dat we zien dat het overal – in de zorg, in het sociaal domein – piept en kraakt. Juist dát zorgt dat partijen in beweging komen.’
Hij geeft een voorbeeld van de ouderenzorg in West die – net als zoals de rest van Nederland met grote personeelstekorten kampt. 'Het blijkt heel moeilijk te zijn om mensen te vinden die onregelmatige uren willen werken, en laat dat nou een harde eis zijn', aldus Jesse. 'Tsja, we hebben het altijd over mensen die een afstand hebben tot de arbeidsmarkt, maar volgens mij heeft de arbeidsmarkt vaker een afstand tot mensen.’ Ook werkgevers in de zorg zullen met creatiever oplossingen moeten komen, zegt hij. ‘Zeker wanneer je weet dat er in West veel alleenstaande ouders in de bijstand zitten. Zij willen misschien best wel in de zorg aan de slag.’
Niki Thewissen knikt. Er zijn veel maatschappelijke problemen in de wijk die om een andere benadering en soms ook andere ruimtelijke invulling vragen. ‘Neem eenzaamheid. Een groot probleem in Nederland, ook in West. Dat vraagt om andere woonconcepten: denk aan gemengd wonen, met meer ruimte voor ontmoeting. De gemeente financiert veel in het sociaal domein op individuele beschikkingen, maar niet op gemeenschappen. Draai dat maar eens om.’ Het systeem moet op de schop, daar is het gebiedsteam van overtuigd. ‘En dat is constant complex. Het systeem faalt, de kloof tussen leef- en systeemwereld is zo groot geworden.’
Veranderdrive voor de nieuwe generatie
Het integrale gebiedsteam legt inmiddels van Den Haag tot aan Tilburg dit soort dilemma’s op tafel en zoekt naar ruimte voor verandering. Thewissen: ‘We willen het echt anders doen. Dat leggen we nu vast in de ‘methode van West’. Onze droom is om over tien jaar een gebiedsfonds te hebben wat we met elkaar financieren.’ Ze ziet dat er meer ‘duwkracht’ ontstaat. ‘Dit betekent ook dat al onze partners niet meer vanuit de eigen opgaves kijken, maar vanuit het belang van de wijk.’
De ‘veranderdrive’ van het gebiedsteam is groot, zegt Thewissen. ‘We doen dit echt voor de bewoners van West, voor de kinderen die hier opgroeien. We hebben hier in de wijk een hoog percentage jonge alleenstaande moeders in de bijstand en hun kinderen hebben 98% kans om in dezelfde shit terecht te komen. Dat cijfer kwam bij mij keihard binnen. Terwijl er zoveel mogelijkheden zijn om die moeders en hun kinderen te helpen.' Al deze veranderingen vragen om een lange adem, weten ze. Een huis bouwen gaat sneller.
Terug naar de Torenbuurt met buurtbeheerder Levi en zijn collega Sylvain. Zij weten heel goed hoe weerbarstig de praktijk kan zijn en hoe ‘vertrouwen te voet komt en te paard gaat.’ Levi: ‘Als mensen zich betrokken voelen in de wijk, dan letten ze op elkaar. Dat maakt de wijk ook weer veiliger.’
Sylvain weet uit ervaring dat werken aan leefbaarheid en veiligheid met kleine stapjes gaat. En dat vraagt om een blik achter die voordeur. Hij vertelt over een huisbezoek aan een oudere eenzame man in West. ‘Zijn huis stond vol met instrumenten. Hij bleek jarenlang saxofoon te hebben gespeeld. Later heb ik ‘m hem in contact gebracht met een oudere bassist in de wijk. Toen zijn ze samen gaan optreden. Hun leven is veranderd.’
