Werken aan nieuwe buurten in Den Haag Zuidwest
Heel veel nieuwbouw, de renovatie van duizenden nieuwe woningen. Den Haag Zuidwest gaat de komende jaren enorm veranderen. En niet alleen de omgeving gaat op de schop. In de Dreven, Gaarden en Zichten bouwen buurtbewoners, woningcorporatie Staedion, projectontwikkelaar Heijmans, de gemeente én het Museon-Omniversum, het Haagse museum voor cultuur en wetenschap, samen aan de leefbaarheid en veiligheid.
‘Maarten, wat gaan we doen vandaag?’ De 9-jarige Maya is één van de vaste deelnemers van het Museon-Omniversum Zuidwest (eerder bekend onder de naam ‘MuseumLAB’) aan Het Zicht. Bijna elke woensdagmiddag is ze hier in een voormalig winkelpand aan Het Zicht te vinden. Vandaag gaat ze een T-shirt met een zelfontworpen print maken. De vorige keer ging er een wiebelrobotje mee naar huis. Een jongen zit al geconcentreerd een stripfiguur vanaf z’n telefoon na te tekenen. Maya weet nog niet wat ze gaat maken. Ze bijt op haar stift.
Een moeder brengt haar zoontje Ismael van 7. Ze komt hem zelf wel weer ophalen. Hij moet nog maar niet alleen naar huis lopen, vertelt ze aan projectleider Maarten Okkersen van Museon-Omniversum. Hij is de drijvende kracht achter dit bijzondere initiatief. ‘Komt de wijk niet naar het museum, dan komt het museum naar de wijk’, zegt hij.
Toen het museum vorig jaar onderzoek deed naar de leeftijden en herkomst van bezoekers, bleek dat er maar heel weinig mensen uit Zuidwest zelfstandig naar het museum komen. Okkersen: ‘We willen als museum relevant blijven, van betekenis zijn. Bereikbaar, betaalbaar, veilig en laagdrempelig zijn daarbij belangrijke voorwaarden.’ Zo ontstond het plan voor Museon-Omniversum Zuidwest in de wijk.
Gemeenschap
De behoefte van het museum bleek goed aan te sluiten bij de ontwikkelingen in Zuidwest. Woningcorporatie Staedion bleek juist op zoek naar nieuwe partners om nieuwe gemeenschappen te bouwen en stelde een lege winkelruimte beschikbaar. In buurten de Dreven, Gaarden, Zichten worden de komende jaren in totaal 2.000 verouderde huurwoningen gesloopt. Hier komen 5.500 woningen voor terug, waarvan ongeveer 3.000 sociale woningbouw. Die nieuwe mix van huur en koop moet de buurten nieuw elan geven. Okkersen: ‘Het gaat bij zo’n enorme herstructurering niet alleen om een juiste mix in koop- en huurwoningen, of om herinrichting van de openbare ruimte. De voorzieningen zijn net zo belangrijk.’
Zaadjes planten
De samenwerking met het museum is een mooi voorbeeld van de zaadjes die nu hier in Zuidwest worden geplant, zegt Tanja Luttik, projectleider bij woningcorporatie Staedion. Het verbeteren van de leefbaarheid en veiligheid is een van haar belangrijkste opdrachten. Zuidwest heeft bepaald geen goede naam in Den Haag. Veel signalen staan hier op rood: hoge werkloosheid, armoede, gezondheidsproblemen, veel slechte woningen. Luttik: ‘Veel kwetsbare mensen wonen bij elkaar, veel voorzieningen zijn door bezuinigingsrondes in het verleden verdwenen. Veel bewoners zijn het vertrouwen in de overheid kwijtgeraakt.’
Wat moet je dan als projectleider leefbaarheid?
‘We zijn al in 2017 begonnen met de eerste bewonersbijeenkomsten. Wanneer het vertrouwen weg is, dan duurt het jaren om dat weer te herstellen, dat is hard werken.’ Het begint met informeren en betrekken, zegt ze. Goed luisteren naar bewoners en doen wat je zegt, dat is cruciaal. ‘We organiseren veel bijeenkomsten; workshops rondom verschillende vraagstukken, denk aan mobiliteit, afval, voorzieningen. Daar halen we de behoeftes op, wat willen de buurtbewoners zelf? Wat ontbreekt?’
Dat leidt tot mooie initiatieven, zegt ze. Ze noemt De Groene Matties. ‘Er bleek een grote behoefte aan stadslandbouw, aan moestuinen in Zuidwest en dat is inmiddels enorm gegroeid tot een ‘groene beweging’ en een plek waar bewoners elkaar ontmoeten, waar groenten worden gekweekt voor de Voedselbank.’
Luttik luistert en kijkt waar ‘de energie’ zit. Door dit soort zaadjes aandacht en ruimte te geven, ontstaan er mooie dingen. Zo wilden jongeren graag een eigen plek in de wijk, waar ze in de middag en avond terecht kunnen. ‘In de Dreven, in een voormalige verenigingsruimte, zit nu Ons Pandje. Jongerenwerkers van stichting Meion zorgen hier voor een mooie programmering. Naast een plek van een ontspanning is het ook gericht op talentontwikkeling voor jongeren. Weet je, er zit echt zoveel kracht in de wijk. Dat vergeten we wel eens door alle negatieve verhalen. In mijn rol probeer ik die kracht aan te boren én allerlei partners bij elkaar te brengen. Of het nu de GGD is of het opbouwwerk of de Buurtmoeders van Gaarden-Dreven.’
Of al die samenwerkingen Zuidwest veiliger maken?
‘Daar ben ik van overtuigd. Denk bijvoorbeeld aan de samenwerking met ondernemers hier. Met opbouwwerk, de gemeente en de lokale ondernemers van Het Zicht hebben we met oud en nieuw een heel programma voor kinderen uit de buurt georganiseerd, zodat ze niet op straat zouden hangen. De kringloopwinkel De Kleine Beurs heeft met oudejaarsdag oliebollen gebakken en uitgedeeld. Veiligheid zit misschien niet in een oliebol, maar het begint met elkaar kennen, gezien worden, om betrokken te zijn.’
Het zijn kleine stapjes, en dit alles vraagt om een lange adem, erkent de projectleider. ‘Maar bewoners zien wel dat er meer aandacht voor de wijk is, dat er steeds meer georganiseerd wordt, en dat geeft vertrouwen. Het aantal buurtbewoners dat zich inzet voor deze wijken wordt steeds groter. Het begint te borrelen.’
‘Met opbouwwerk, de gemeente en lokale ondernemers organiseerden we met oud en nieuw een heel programma voor de kinderen en jongeren in de buurt, zodat ze niet op straat zouden hangen’. - Tanja Luttik, woningcorporatie Staedion
Leergierig
Het borrelt in ieder geval bij Museon-Omniversum Zuidwest aan de overkant. Okkersen wijst naar de knutselende buurtkinderen; zo ziet ‘een gemeenschap bouwen’ er in de praktijk uit. ‘Kinderen zijn eigenlijk overal hetzelfde, ze zijn allemaal even open, leergierig en gezellig. Als je potloden op tafel zet, begint het al. We zijn natuurlijk een museum voor cultuur en wetenschap, dus onze activiteiten hebben daar altijd mee te maken.
Hij hoopt dat in de nabije toekomst ook kinderen van de nieuwe buurtbewoners hier aansluiten. Niet veel verderop staan hijskranen en rijden grote bouwmachines af en aan. De eerste nieuwbouw appartementencomplexen krijgen steeds meer vorm. In het najaar van 2025 worden de eerste bewoners verwacht. Als in 2027 de nieuwbouw aan Ruimzicht klaar is, verhuist Museon-Omniversum Zuidwest naar een groter pand aan de overkant, waar bewoners nog actiever bij de programmering betrokken kunnen worden.
Door in de wijk te zitten, zijn er al veel meer mooie samenwerkingen ontstaan, vertelt hij. Met het onderwijs, de bibliotheek, het Zuiderpark Festival. Allemaal mooie kruisbestuivingen die voor verbinding zorgen, ziet Okkersen. ‘Buurtbewoners, kinderen, ouders leren elkaar kennen en komen elkaar op verschillende plekken tegen. Zo werk je in mijn ogen ook aan sociale veiligheid én aan een nieuw en gemeenschappelijk verhaal.’
Meer sport
Aan Het Zicht zit kapperszaak Sudan de Barber. Kapper Mo (19) komt bijna dagelijks met z’n scooter uit Zoetermeer om hier jongens en mannen uit de buurt te knippen. Het gaat hier in z’n stoel regelmatig over alle plannen. ‘Mensen zijn wel kritisch, het duurt allemaal zo lang, vinden ze’, vertelt hij al knippend.
Jonge klanten klagen regelmatig dat er te weinig te doen is. Volgens Mo moet er veel meer ingezet worden op sport, op voetbal. ‘Ik was zelf ook altijd aan het voetballen in Zoetermeer. Dan heb je geen tijd om op straat te hangen.’
‘Perspectief voor de opgroeiende generaties in Zuidwest’
Bas Verstijnen, gebiedsontwikkelaar Heijmans
‘We hebben hier in de Dreven, Gaarden en Zichten te maken met veel naoorlogse portiekwoningen. In de jaren ’50 en ’60 gebouwd, toen Den Haag enorm begon te groeien als bestuurscentrum. Deze wijken zijn razendsnel neergezet, en er was destijds een tekort aan bouwmateriaal. Veel is gebouwd met zogenoemd ‘crisisbeton’, met alle gevolgen van dien. Denk aan problemen met kou, met schimmel.
Een groot deel van de eerste bewoners is later vertrokken naar bijvoorbeeld nieuwbouw in Zoetermeer. Sindsdien zijn deze wijken de afgelopen decennia gaan afglijden. En dat merk je aan alles. Aan de voorzieningen, aan het gebrek aan hoger onderwijs hier. Er wonen 70.000 mensen, maar er is geen vwo. Kinderen die hier uitstromen naar vwo, zien het als hun ‘ticket to leave’. De kans om te ontsnappen, weg uit de wijk. Met deze herstructurering willen we dat doorbreken. Daarom koppelen we fysieke ingrepen aan sociaaleconomische ingrepen. De doelstelling van de hele herstructurering is om mensen hier meer perspectief te bieden om zichzelf te ontwikkelen en te participeren.
En dan hebben we het niet alleen over de huidige bewoners, maar ook over de opgroeiende generaties in Zuidwest. Het gaat om het welzijn van de mensen in de buurt; de kinderen, de huidige bewoners, de nieuwkomers. Met de vaste driehoek van gemeente, marktpartij en instellingen zijn we voortdurend aan het kijken: Wat is er hier nou aan de hand en wat moet er gebeuren? We bouwen mét de bestaande gemeenschap aan een nieuwe gemeenschap. Daarom vinden we het ook zo belangrijk om bewoners te betrekken, dat jongeren meedenken. Over de inrichting van de wijk, over de voorzieningen en over de woningen. In wat voor woning zouden zij later met hun vriendin willen wonen? Of veel van de huidige bewoners na de renovatie terug zullen keren? Dat is altijd de vraag. Maar al deze ingrepen zijn juist voor deze bewoners bedoeld, dat is onze boodschap.’